Ίτανος

Αρχαία πόλη της Κρήτης, που βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του νησιού. Ερείπια της πόλης, όπως επίσης και νομίσματα που κόπηκαν το 500 π.Χ., βρέθηκαν στη σημερινή θέση Ερημούπολη (ΒΑ της μονής Τοπλού, σε απόσταση 27 χλμ. από τη Σητεία). Πρώτες ιστορικές πηγές για την Ί. αποτελούν τα κείμενα του Ηρόδοτου. Ο αρχαίος ιστορικός αναφέρεται στο 630 π.Χ., όταν η Πυθία χρησμοδότησε τους Θηραίους να ιδρύσουν αποικία στη Λιβύη, οπότε εκείνοι χρησιμοποίησαν ως οδηγό έναν ψαρά από την πόλη αυτή, τον Κωρύβιο. Η Ί. πιθανώς οφείλει την ονομασία της στον Ίτανο Φοίνικα, ιδρυτή φοινικικής αποικίας για το εμπόριο της πορφύρας, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος οικιστής της περιοχής. Μια άλλη ομάδα ερευνητών αμφισβητεί τη συγκεκριμένη άποψη, θεωρώντας πως η πόλη υπήρχε από τη μινωική εποχή. Η Ί. ήταν αυτόνομη και το λιμάνι της ήταν σταθμός διαμετακομιστικού εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Κρήτης. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση διατήρησε την υπόστασή της και έκοψε τοπικά νομίσματα. Επικρατεί η άποψη πως η πόλη καταστράφηκε τον 9o αι. μ.Χ. από τους Σαρακηνούς, ενώ άλλοι αποδίδουν τα αίτια του αφανισμού της σε ισχυρό σεισμό. Φαίνεται όμως ότι κατοικήθηκε ξανά, για να καταστραφεί οριστικά πλέον τον 15o αι. μ.Χ. από κουρσάρους. Το πολίτευμά της ήταν αρχικά βασιλεία, αργότερα όμως έγινε δημοκρατία. Τον 3o αι. π.Χ. υπήρξε απόπειρα εγκαθίδρυσης αριστοκρατικού πολιτεύματος, αλλά οι δημοκρατικοί νίκησαν τελικά με τη βοήθεια του Πτολεμαίου Φιλάδελφου. Οι ανασκαφές στην τοποθεσία της πόλης ανέδειξαν πολλά επιτύμβια των πρώτων χριστιανικών χρόνων καθώς και επιγραφές. Σήμερα, μία από αυτές τις επιγραφές, η οποία αναφέρεται στον Πτολεμαίο Φιλάδελφο, βρίσκεται εντοιχισμένη στη μονή Τοπλού. Στις ανασκαφές βρέθηκαν επίσης τάφοι ελληνιστικής εποχής και ερείπια μινωικού οικισμού.